Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas’ın 30 Haziran 2025 tarihinde Ermenistan’a gerçekleştirdiği ziyaret, Güney Kafkasya’daki bölgesel dinamikler ve Türkiye’nin dış politika öncelikleri açısından dikkatle değerlendirilmesi gereken bir gelişmedir. Ziyaret, Ermenistan-Azerbaycan normalleşme sürecinin hassas bir döneminde gerçekleşmiş ve AB’nin bölgedeki rolünü güçlendirme çabasını yansıtmaktadır. Ancak, Ermeni diasporasıın Avrupa’daki temsilcisi, Adelet ve Demokrasi için Avrupa Ermeni Federasyonu’nun (İng. European Armenian Federation for Justice and Democracy – EAFJD) Kallas’a hitaben yazdığı açık mektup ve bu mektuba Kallas’ın yanıt vermemesi, Ermenistan’ın iç politik dinamikleriyle bölgesel barış arayışları arasındaki gerilimi ortaya koymaktadır. AB Yüksek Temsilcisi Kallas’ın ziyareti, Güney Kafkasya’da barış, istikrar ve iş birliğini destekleyen bir adım olarak değerlendirilmelidir. Bu analiz, Kallas’ın ziyaretini Türk dış politikası perspektifinden ele alarak, Ermenistan’ın iç politik krizinin bölgesel etkilerini ve Türkiye’nin çıkarlarını incelemektedir.

Kaja Kallas’ın Ziyareti: Güncel Dinamikler

Kallas’ın Ermenistan ziyareti, AB ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin “hiç olmadığı kadar yakın” olduğu bir dönemde gerçekleşmiştir. Ziyaret sırasında, Ermenistan ile AB arasında Ermenistan’ın AB Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası (İng. Common Security and Defence Policy – CSDP) misyonlarına katılımını sağlayan çerçeve anlaşmasının imzalanması, savunma ve güvenlik alanında istişarelerin başlatılması ve yeni bir ortaklık gündeminin müzakerelerinin tamamlanması konularında üç önemli adım atılmıştır[1]. Ayrıca, AB’nin Ermenistan’a 2024-2027 dönemi için 270 milyon avroluk “Dayanıklılık ve Büyüme Planı” ile ekonomik ve toplumsal destek sağlaması, Ermenistan’ın AB’ye entegrasyon sürecine yönelik kararlılığını pekiştirmiştir. Kallas, Ermenistan’ın demokrasi ve özgürlük taahhüdünü överken, bölgesel istikrar için Ermenistan-Azerbaycan normalleşme sürecine destek verdiklerini vurgulamıştır. Ancak, ziyaretin dikkat çeken bir yönü, EAFJD’nin Kallas’a hitaben yazdığı açık mektuba herhangi bir yanıt verilmemesidir. EAFJD, Kallas’tan, Ermenistan’daki iç politik krizin merkezinde yer alan Ermeni Apostolik Kilisesi’nin (Eçmiadzin) liderleriyle görüşmesini talep etmiş[2], ancak Kallas bu çağrıyı tamamen görmezden gelmiştir. Ermenistan’da, Başbakan Nikol Paşinyan yönetiminin kiliseye yönelik sert söylemleri ve müdahale tehditleri, ciddi bir iç politik gerilim yaratmaktadır. EAFJD, bu durumu Ermenistan’ın demokratik alanını daraltan bir tehlike olarak nitelendirerek, AB’yi demokratik değerlere sahip çıkmaya çağırmıştır. Kallas’ın bu konuya değinmemesi, AB’nin Paşinyan yönetimini destekleyen bir tutum sergilediği şeklinde yorumlanabilir. Bu durum, Ermenistan’ın iç politik dinamiklerinin bölgesel barış sürecine etkisini göz ardı etme riskini taşımaktadır.

Tarihsel Perspektif: Ermeni Kilisesi ve Bölgesel Dinamikler

Ermeni Apostolik Kilisesi, tarih boyunca Ermeni kimliğinin ve toplumsal yapısının temel taşlarından biri olmuştur. Çarlık Rusyası döneminde, Ermeni Kilisesi’nin statüsü ve rolü, bölgesel güç dengelerinde stratejik bir araç olarak kullanılmıştır. Onur Önol’un The Tsar’s Armenians adlı çalışmasında aktardığına göre, 1908’de Çarlık Rusyası’nın Dışişleri Bakanı Aleksandr P. Izvolskii, Ermeni Kilisesi’ne yönelik müdahalelere karşı çıkmış ve Katolikos’un statüsünün düşürülmesinin, Rusya’nın Osmanlı Ermenileri üzerindeki nüfuzunu zedeleyeceğini savunmuştur[3]. Benzer şekilde, Genelkurmay Başkanı General Fedor F. Palitsyn, Ermenilerin Kafkasya’daki en güvenilir topluluk olduğunu belirtmiş ve kilisenin stratejik önemine vurgu yapmıştır. Çarlık yönetiminin İçişleri Bakanlığı, kiliseyi kapatma eğilimindeyken, Dışişleri ve Kafkas Dairesi, kiliseyi Osmanlı’ya karşı bir baskı aracı olarak kullanmayı tercih etmiştir. Bu tarihsel örnek, Ermeni Kilisesi’nin yalnızca dini bir kurum olmanın ötesinde, bölgesel güç dengelerinde siyasi bir aktör olarak görüldüğünü göstermektedir. Bugün, Paşinyan yönetiminin kiliseye yönelik tutumu, tarihsel bağlamda Çarlık Rusyası’nın müdahale girişimlerine benzer bir iç gerilim yaratmaktadır. Ancak, günümüzde Rusya’nın Paşinyan’ın kiliseye yönelik politikalarına karşı çıkarken, Batı’nın (özellikle AB ve Fransa’nın) Paşinyan’ı destekleyici bir tavır sergilemesi dikkat çekicidir. Örneğin, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Paşinyan’a destek mesajları ve Yunanistan’daki Ermeni diasporasının Paşinyan’a açık desteği, Batı’nın Ermenistan’ın iç politikasına yönelik ilgisini yansıtmaktadır. Kazakistan’ın ise Ermenistan’ın iç işlerine karışmama tutumu, bölgesel aktörlerin bu krize mesafeli yaklaştığını göstermektedir.

Türkiye’nin Perspektifi: Barış, İstikrar ve Normalleşme

Türkiye, Güney Kafkasya’da barış ve istikrarı destekleyen bir dış politika izlemektedir. Ermenistan-Azerbaycan normalleşme süreci, Türkiye’nin hem Azerbaycan’la stratejik ittifakını güçlendirme hem de Ermenistan’la ilişkileri geliştirme hedefiyle uyumludur. Kallas’ın ziyaretinde vurgulanan Ermenistan-Azerbaycan normalleşme sürecine AB’nin desteği, Türkiye’nin bölgesel iş birliği vizyonuyla örtüşmektedir. Ancak, Ermenistan’daki iç politik kriz, özellikle Paşinyan yönetiminin kiliseye yönelik tutumu, bu süreci gölgeleyebilecek bir gelişmedir. Kilisenin Ermeni toplumundaki tarihsel ve toplumsal rolü düşünüldüğünde, bu krizin toplumsal kutuplaşmayı derinleştirme ve normalleşme sürecini sekteye uğratma riski bulunmaktadır. EAFJD’nin Kallas’a yaptığı çağrının görmezden gelinmesi, AB’nin Ermenistan’ın iç politik dinamiklerini karışmak istemediğini göstermektedir. Türkiye, bu bağlamda, Ermenistan’daki demokratik alanın korunmasının, bölgesel barış ve istikrar için kritik olduğunu değerlendirmektedir. Bölgesel gelişmeler nedeniyle, Ermenistan’daki iç politik gerilimlerin bölgesel diyalog zeminine zarar vermemesi konusunda bölgede barışçıl politikalar izlemesi sebebiyle Türkiye dikkat çekmeye başlamıştır.

Bölgesel İş Birliği ve Fırsatlar

Kallas’ın ziyaretinde, Ermenistan’ın “Barış Kavşağı” (İng. The Crossroads of Peace) projesi ile AB’nin “Küresel Geçit” (İng. Global Gateway) stratejisi arasındaki uyum vurgulanmıştır[4]. Türkiye, Güney Kafkasya’nın Avrupa ile Orta ve Doğu Asya arasında bir köprü rolü üstlenebileceği görüşünü desteklemektedir. Ermenistan’ın AB ile ekonomik ve güvenlik alanında derinleşen ilişkileri, Türkiye’nin bölgesel iş birliği vizyonuyla çelişmemekte, aksine, bu yaklaşımı tamamlayıcı bir potansiyel taşımaktadır. 

Türkiye, Güney Kafkasya’da barış ve istikrarın sağlanması için Ermenistan-Azerbaycan normalleşme sürecini desteklemeye devam etmektedir. Türkiye, Azerbaycan’la stratejik ittifakını korurken, Ermenistan’la diyalog kanallarını açık tutarak, Güney Kafkasya’da kalıcı barışın tesisine katkıda bulunmaktadır. Ermenistan-Azerbaycan normalleşme sürecinde AB ile iş birliğinin güçlendirilmesi ve Azerbaycan’a yönelik yapıcı olmaktan uzak tutumun gözden geçirilmesi önem taşımaktadır. Türkiye, bu süreçte, hem Azerbaycan’la stratejik ortaklığını hem de Ermenistan’la normalleşme çabalarını dengeleyerek, Güney Kafkasya’da barış ve istikrarı savunmaktadır.

*Fotoğraf: https://armenpress.am/tr/article/1223716/amp